De ik beleving staat voor het besef van wie je bent. Wie jij nu bent wordt opgemaakt door je herinneringen, belevingen en geheugen. Bij dementie gaat de ik beleving door verschillende fasen. In elke fase is de ik beleving een andere en slechtere beleving. Een dementerend persoon reist door deze belevingen naarmate de dementie erger wordt. De cognitieve functies gaan achteruit en daarmee ook het bewustzijn van wie de persoon nou eigenlijk is. Dit is natuurlijk een vreselijke ervaring en wij als naasten en verzorgers moeten hier rekening mee houden. Wij kunnen inspelen op deze verschillende beleving fasen, door met de juiste aanpak contact te leggen en zorg te verlenen. Dit noemen we ook wel belevingsgerichte zorg. Hier beschrijven we welke aanpak het beste past in welke fase van de ik beleving.
De bedreigde ik beleving
In deze beleving heeft iemand nog maar net dementie en heerst het gevoel dat je de controle dreigt te verliezen. Je bent je bewust van je cognitieve achteruitgang maar je wil hier absoluut niet aan toegeven. Je wordt er ook niet graag aan herinnerd dat je achteruitgaat en je wil zo min mogelijk hulp ontvangen. Kortom, je voelt je continu bedreigd in een bedreigende wereld. Waar je dan behoefte aan hebt is veel bevestiging van wat je wel allemaal nog kan. Omringd zijn door bekende personen geeft houvast en het doen van leuke activiteiten zorgt voor een ontsnapping aan de bedreigende wereld. Niet alle taken hoeven in een keer uit handen te worden genomen, maar je wil geleidelijk wat meer hulp hebben. In een keer niets meer kunnen is een te harde overgang.
De verdwaalde ik beleving
Naarmate de ernst van de dementie zich verder ontwikkeld, raakt een dement persoon in de war en wordt het moeilijker om het heden en verleden van elkaar te onderscheiden. De functie van het brein om binnenkomende prikkels te ordenen en op de juiste manier te vertalen raakt van slag. Hierdoor kan je spontaan verdrietig worden en opeens gaan huilen. Wat achterblijft is een angstig en verdwaald gevoel in een wereld die steeds moeilijker te begrijpen is. In dit geval helpt het om regelmatig contact te hebben met iemand en ervoor te zorgen dat er structuur is waar aan vastgehouden kan worden. Een dagelijks blokje om, in een prettige omgeving. Punten van herkenning worden steeds belangrijker om de weg terug te vinden en niet constant verdwaald te zijn. Duidelijkheid, rust en kalmte zijn helpende factoren hierbij.
De verborgen ik beleving
In deze beleving is een dement persoon erg naar binnen gekeerd en voornamelijk veel bezig met het verre verleden. Het verleden is de plek waar deze persoon zich met meest stabiel in voelt omdat dit bekend terrein is. De dagelijkse belevenissen worden daarentegen steeds slechter opgeslagen en daarom heerst de neiging om zich hier dan maar van af te sluiten. In deze fase is steeds meer begeleiding nodig met alledaagse activiteiten zoals wassen, eten en bewegen. De interne belevingswereld staat steeds meer centraal, waardoor het fijn is om hier in mee te gaan. Vormen van belevingsgerichte zorg zoals reminiscentie, validation en aromazorg kunnen als erg prettig worden ervaren. Ook muziek die een verband houdt met vroeger helpt om het welzijn te vergroten.
De verzonken ik beleving
Deze laatste ik beleving wordt gekenmerkt door veel passiviteit en weinig beweging. Algemene dagelijkse levensverrichtingen worden steeds moeilijker uit te voeren en ook praten wordt steeds lastiger. Het besef van tijd, plaats en personen is verdwenen en de persoon met dementie is nu in principe op hetzelfde punt als een baby. De beleving via de zintuigen wordt in deze ik beleving steeds sterker, waardoor er creatief naar andere manieren moet worden gezocht om contact te leggen. Snoezelen is een veelgebruikte methode om de zintuigen selectief te prikkelen en een lach op iemands gezicht te krijgen. Door middel van geur, licht, muziek en de juiste aanrakingen wordt een gevoel van ontspanning en welzijn gecreëerd. Op deze momenten kan er nog wel eens contact gemaakt worden en kan er zoveel als mogelijk worden genoten van de laatste fase van het leven.